Praktische Informatie over de mogelijkheid om Roma kinderen onderwijs aan te bieden dat aansluit bij hun leefwereld en kennisniveau, waardoor ze uiteindelijk tot een vruchtbare integratie kunnen komen in de cultuur en het land waarin ze wonen. In de bijlage 'Playschools' staat een boekbespreking van Heritage Language Playschools for Indigenous Minorities (2011). Dit gaat over "Optimale ondersteuning voor peuters en kleuters die minderheidstalen spreken, bij hun voorbereiding op het volgen van regulier onderwijs".
Optimale
ondersteuning voor peuters en kleuters die minderheidstalen spreken, bij hun
voorbereiding op het volgen van regulier onderwijs, wordt aangeboden in het
boek Heritage Language Playschools for Indigenous Minorities (2011).
Het boek is
ontstaan in Maleisie, waar UNESCO in een taalgemeenschap een proefproject
draaide alvorens ditzelfde soort onderwijs aan te bieden en aan te moedigen in
andere taalgemeenschappen. UNESCO werkte hierbij nauw samen met plaatselijke
mensen en werd geassisteerd door Karla Smith en anderen met een achtergrond in
het opzetten en geven van meertalig onderwijs (MLE, of Multi Lingual
Education).
Meertalig
onderwijs is gebaseerd op het welbekende principe: uitgaan van het bekende. Dat
betekent beginnen met onderwijs aan de allerkleinsten in de taal en cultuur
waarin zij zich het meest thuis en vertrouwd voelen, nl. de taal die in hun
eigen leefgemeenschap (en die van hun ouders en grootouders) het meest gebruikt
wordt. Pas nadat kinderen zich in die vertrouwde omgeving nieuwe vaardigheden
hebben eigengemaakt, zoals lezen en schrijven, hebben zij voldoende in huis om
met vertrouwen en succes andere talen te leren en in andere talen onderwezen te
worden.
Smith besloot om
de stappen die gevolgd werden bij het opzetten van het proefproject en in
latere nieuwe projecten in Maleisie, nauwkeurig vast te leggen. Dit resulteerde
in een uniek en kompleet handboek voor diegenen die peuters en kleuters de best
mogelijke ondersteuning willen geven bij hun ontwikkeling; en die, gebaseerd op
groeiende onderzoeksresultaten wereldwijd, deze kinderen de beste kansen van
slagen willen geven tijdens hun basis-, middelbaar- en vervolgonderwijs. Het
uiteindelijke doel is dat deze kinderen volwassenen worden met een duidelijk
gevoel van identiteit en 'erbij horen', voortkomend uit de worteling in hun
unieke eigen taal en cultuur. Als volwassenen met een solide fundering die in
hun kinderjaren gelegd is, hebben deze mensen het zelfvertrouwen en de
ruimdenkendheid die nodig zijn om een positieve bijdrage te leveren aan de
wereld waarin zij leven; niet alleen binnen hun eigen cultuur, maar ook in het
land waar ze wonen, en in de internationale, globale gemeenschap.
Onderzoek
Cummins, 2001,
schreef: 'als je de taal van een kind afwijst, voelt het voor dat kind of je
hemzelf afwijst'. 'Het is niet genoeg als de leerkracht op een passieve manier
accepteert dat een kind een andere taal en cultuur heeft; een leerkracht moet
proactief zijn en het initiatief nemen om de linguistieke identiteit van het
kind te bevestigen'.
Thomas en Collier
(1997) concludeerden uit een 14 jaar durend onderzoek onder duizenden kinderen
dat hoe meer kinderen zich cognitief en academisch ontwikkelen in hun eigen
taal en op de 'normale' leeftijd hiervoor, hoe beter ze academisch presteerden
in de nationale taal (waarin in latere schooljaren geleerd werd) aan het eind
van hun schoolloopbaan.
Een ouder van een
kind dat haar schoolloopbaan in de eigen taal mocht beginnen (in het dorp
Laitrao in Papoea Nieuw Guinea) zei: “Het is belangrijk om onze kinderen te
leren lezen en schrijven, maar het is nog belangrijker om hen te leren trots te
zijn op wie zij zijn en op ons”.
Achterhaalde
inzichten
Veel mensen
denken dat een kind zo jong mogelijk moet beginnen met het horen/leren van een
taal waarin het onderwijs moet gaan ontvangen, ook al wordt die taal niet of
haast niet gebruikt in de leefomgeving van het kind (thuis of in de gemeenschap
waar het woont). Daarom zijn veel onderwijssystemen erop gericht om kinderen te
onderwijzen in voor hen vreemde talen. Dat betekent dat voor deze kinderen het
formele, schoolse, leerproces begint met het moeten leren van nieuwe
vaardigheden en concepten die hen aangeleerd worden door het medium van een
voor hen onbekende taal. Dit werkt echter averechts op de cognitieve
ontwikkeling van het kind. Leermoeilijkheden voor deze kinderen zijn dikwijls
een gevolg van deze aanpak wat weer leidt tot zittenblijven of schoolverlating,
negatieve zelfbeelden en uitsluiting.
Een meer
stimulerende aanpak zou zijn om te zorgen dat een kind zich vloeiend kan uiten
bij het ontwikkelen van leer- en leesvaardigheden en niet constant op zijn
tenen hoeft te lopen om het bedoelde te kunnen begrijpen.
Meertalig
onderwijs helpt kinderen om zich nieuwe kennis en concepten eerst eigen te
maken in een taal die ze al kennen en helpt ze daarna bij het leren van een
nieuwe taal, waarin die nieuwe kennis opnieuw bevestigd en geconsolideerd
wordt. Dit heeft een positief effect op de cognitieve ontwikkeling en het
aanleren van nieuwe kennis terwijl het gelijktijdig de kennis van de nieuwe
taal verbetert.
Meertalig
onderwijs is dus NIET:
- een paar
onderwijsmaterialen vertalen in de lokale – of moedertaal van de kinderen,
- de moedertaal
gebruiken op school tijdens een aantal uren per week.
Maar het is WEL:
Kinderen helpen
om geschikte manieren van denken en redeneren te leren, vaardigheden die ze in
verschillende talen zullen kunnen gebruiken. Het begint met wat voor de kinderen
bekend en vertrouwd is, en introduceert op een geleidelijke manier andere talen
en culturen (regionaal, nationaal en internationaal), waarbij dus de unieke
eigen linguistieke en culturele erfenis niet vergeten of opgeofferd hoeft te
worden.
Internationale
opinie over MLE
Naast de
groeiende ondersteuning van de principes van MLE door voortgaand onderzoek en
ervaring in vele delen van de wereld, wordt er in toenemende mate ondersteuning
geboden in de vorm van promotie door internationale organisaties. De Verenigde
Naties en met name UNESCO staan volledig achter de uitgangspunten en
doelstellingen van meertalig onderwijs. Zoals bijv. in 2008 verwoord werd door
het secretariaat van het UN Forum on Minority Issues:
' Schooltaal
protocol voor beginnend onderwijs in nationale scholen houdt idealiter in dat
de taal van het kind gebruikt wordt als de belangrijkste onderwijstaal, waarbij
geleidelijk aan de nationale, of andere dominante, taal wordt aangeleerd, als
die anders is dan de taal van het kind....' (punt 51)
De Europese Unie
heeft richtlijnen en hulpmiddelen
ontwikkeld om Roma te integreren als volwaardige Europese burgers, o.a. d.m.v.
onderwijs. In hun artikelen over dit onderwerp
wordt gezegd: “The key to a better future for Roma lies in the education of
Roma children”. Door
het stimuleren van erkenning en het gebruik van minderheidstalen als
onderwijstalen, probeert de EU onderwijs voor Roma kinderen (en andere
minderheden binnen de EU) makkelijker toegankelijk te maken. Echter bij de
implementatie van deze richtlijnen in de verschillende lidstaten is er nog heel
wat te doen.
Inhoud van Heritage Language Playschools for
Indigenous Minorities (HeLPIM):
Het boek bevat
twee aparte delen. Het eerste deel bevat een overzicht van wat MLE inhoudt en
de principes waarop het gebaseerd is, evenals details van wat er
organisatorisch en administratief komt kijken bij het organiseren en
implementeren van dit soort onderwijs.
Deel twee is
bestemd voor onderwijspersoneel en bevat naast een aantal praktische
richtlijnen voor het organiseren van de lesstof, uitgewerkte lesplannen voor 40
weken onderwijs. De lessen zijn geordend rond thema's, waarin gevarieerd en
veranderd kan worden. Verder zijn er voorbeelden van spelletjes en activiteiten
om het lesaanbod verder uit te breiden en om in te spelen op lokale situaties.
Ook zijn er evaluatieformulieren om de voortgang in de ontwikkeling van ieder
kind bij te houden, evenals evaluatieformulieren voor de leerkracht om
zijn/haar eigen vaardigheden te kunnen verbeteren waar nodig.
Het boek is te
zien en te downloaden via de website van het MLE Network:
Marianne
Fast, mei 2014
